Halk arasında eşkışkın ve benzer adlarla anılan Işkın bitkisinin ait olduğu Polygonaceae familyasının dünyada yaklaşık 50 cinsi ve 1120 türü vardır. Bu elli cinsten birisi de Rheum cinsidir. Rheum cinsinin de 60 kadar türü vardır. Peki eşkışkın nedir, faydaları nelerdir?

Eşkışkın nedir? Işkın, ışgın, ekşi ışkın ile aynı mı?

Ülkemizde bu türlerden sadece Rheum ribes türü doğal olarak yetişmektedir.

Bitkiye, yörelere göre eşkışkın, ışgın, ışkın, eşgin, eşkin, uçkun, uşgun, revas, revaz, ribes, rimbez gibi isimler verilmektedir ki bunların çoğu ışkının değiştirilmiş şeklidir ve aynı bitki için kullanılmaktadır.

Halk arasında yaygın kullanılan eşkışkın, ekşı ışkının halk arasındaki söylenişlerinden biridir.

R ile başlayan isimler ise bitkinin Farsça’da da kullanılan Arapça ribas isminden türetilmiştir. Işkın ismi, diğer Türk dillerinde o yörelerde yetişen başka Rheum türleri için benzer şekillerde kullanılmaktadır.

Eşkışkın (Işkın otu) nedir?

Işkın otu bitkisi (Rheum ribes L.) diğer Rheum türleri gibi çok yıllık otsu bitkidir. Bazı kaynaklarda ağaç olarak nitelendirilmiş ise de bu doğru değildir.

Işkın otu, Doğu ve Güneydoğu bölgelerindeki tüm illerimizin 1500 –2500 m yüksekliklerinde kayalık ve çakıl yamaçlarda kendiliğinden yetişmektedir. Bazı kaynaklarda bu yükseklik 1000- 4000 m. arası olarak verilmektedir. Ülkemiz dışında İran,Suriye, Irak, Ermenistan, Azerbaycan, Afganistan ve Pakistan’da da yetişmektedir.

Bitkinin yaprak sapları özellikle gövdesi yılın iklim seyrine ve yükseltiye göre nisan, mayıs ve haziranın ilk yarısında toplanıp pazarlara getirilmekte ve satılmaktadır.

Bugün başta İstanbul ve Ankara olmak üzere diğer illere de gönderilmektedir. Toplama zamanı bitkinin tomurcuk dönemini geçmemelidir. Zira saplar kartlaşıp, liflenmekte ve yenilememekte veya yenilmesi güçleşmektedir. Işkının pazarlara gelmesi “Işkın tezgahlarda”, “Işkın geçim kaynakları oldu” vb. başlıklarla medyada haber yapılmaktadır.

Eşkışkın bitkisinin yenen kısmının %90-95 sudur. Ham lif, Cvitamini, demir ve çinko bakımından iyi olduğu, antioksidan etkisinin olduğu belirtilmektedir. Gövde soyulup çiğ olarak yenilmektedir. Tadı ekşi ve buruktur. Tadının ekşiliği düşük pH dan (3.5-4.5), burukluğu ise tanen ihtiva etmesinden kaynaklanmaktadır.

Işkın otu sadece soyulup yenilmemekte, yörede pişirilerek çeşitli yemekleri yapılmaktadır. Bitkinin kültüre alınması konusunda da çalışılmış ancak çiçeklenme sağlanamadığı için devamı getirilememiştir. Hâlbuki önceleri yaprak ve saplarının değerlendirilmesi öngörülerek çalışma genişletilebilirdi.

Eski kaynaklarda yer alan ravend kökünün çok yönlü kullanımın olduğunu ancak bunların Rheum ribes kökü olmadığını belirtmekte yarar vardır. Tıp tarihimizde yeri olan ve dünya kullanımı 5000 yıl gibi oldukça eskiye dayanan bu bitkiler hakkında ileri de bilgi vermeyi düşünüyorum. Diğer türlerin kullanım şekilleri ve kullanım amaçları dikkate alınarak bu bitkinin üzerindeki araştırmaların genişletilmesi gerekir. Muhtemelen benzer sonuçlar alınabilir.

Eşkışkın otu faydaları nelerdir?

Işkının tıbbi faydaları da vardır ve bu bakımdan kökleri de önemlidir. Toprak üstü kısımları iştah açıcı midevi olup, kusma ve ishale karşı faydalıdır.

Ayrıca şeker ve kolesterol düşürücü etkisi vardır. Işkının kökleri kaynatılıp çay yapılarak içildiği gibi, temizlenip soyulduktan sonra kurutulup ufalanarak ya da toz edilerek de kullanılır. Özellikle yörede şeker hastalığına karşı kullanılmaktadır.

Az alındığında kabız, biraz yüksek dozda alındığında ise müshil etkisi vardır. Bağırsakları tahriş etmediğinden dolayı kullanımının güvenli olduğu belirtilmektedir.

Sarılığa karşı kullanılmaktadır. Bazı kanser türlerine olumlu etkisinin olabileceği de ileri sürülmektedir. Işkın yörede hayvanların tedavisinde de kullanılmaktadır.

Ayrıca boya bitkisi olarak kullanılmaktadır.